زبان کنايی ترکمنها در محاورات
يوسف قوجق
کنايه در لغت به معنای «پوشيده سخن گفتن» است، به طوری که معنای آن صريح و آشکار نباشد. به عبارتی، اگر سخنی گفته بشود ولی به جای معنای اصلی، يکی از لوازم آن اراده بشود، به آن سخن «سخنی کنايی» میگويند. با توجه به اين تعريف، میتوان دريافت همچنانکه يکی از عناصر مهم در فرهنگ، زبان است، يکی از شکلهای بيان نمادين نيز سخن کنايی و ضمنی است.
ترکمنها اصولاً عبارات کنايی زيادی در صحبتهايشان به کار میبرند. اين موضوع بهويژه در بارة آنچه که معانی واقعی آن، باری منفی دارد، کاملاً مشهود است. به طور مثال اگر آردشان تمام بشود، چون اين موضوع حامل پيامی منفی است، اين موضوع را مستقيماً نمیگويند، بلکه میگويند «اوندان باياديک» (يعنی: از آرد ثروتمند شديم)
بين ترکمنها دختر در خانواده در مقايسه با پسر در درجة دوم اهميت قرار دارد و از همان ابتدا، حکم مهمانی چند ساله را در خانواده دارد و به همين خاطر، خانوادهای که دخترش را شوهر میدهد، اين خبر را اينگونه میگويد:
«قيز گؤچوريأس» (يعنی: دختر کوچ میدهيم)
و يا میگويند: «قيزی اؤيونه بِريأريس» (يعنی: دختر را به خانهاش میسپاريم).
وقتی هم خانوادهای صاحب نوزاد دختر بشود، با سخنی کنايی میگويد: «باياديک» (يعنی: ثروتمند شديم)
البته منظور از «ثروت» و «ثروتمندی» در اين جمله، با توجه به مهريهای که از طرف خانوادة پسر اخذ میشود، میتواند بار معنايی منفی قلمداد نشود و کنايه مستقيمی از ثروت و جايگاه اجتماعی خاصی باشد و گفتن اين عبارت کنايی، نشان میدهد که آن خانواده از جايگاه اجتماعی خاصی صحبت میکند، اما به هر شکل، معانی ضمنی نهفته در آن، «دختردار شدن» است.
منبع:
پايان نامه کارشناسی ارشد مردمشناسی يوسف قوجق با عنوان «مردمشناسی نمادهای مناسک گذار (تولد، ازدواج و مرگ) انسان در قوم ترکمن»
مارقوش / دايرة المعارف ترکمن صحرا
www.margush.ir
telfax: 0172-2221228
tel: 0172-2291449
mob:+98 9392291449
استفاده از مطالب سايت با قيد منبع مانعي ندارد.
در تأیید فرمایشات جناب آقای قوجق باید گفت در (کنایه) هر دو معنی حقیقی و کنایی اراده می شود مثل جمله ی:در خانه ی فلانی باز است. که در این جمله به نوعی (باز بودن در را) می رساند؛ و هم اینکه معنی کنایی (سخاوتمندی) را می رساند. و بر خلاف (مجاز) که در آن تنهامعنی غیر حقیقی و مجازی اراده می شود.
معمولا افراد در جایی که از عهده ی سخن راست بر نمی آیند به ادبیات و سنجه ی سخن روی می آورند و به نکته سنجی تمام به ایراد مجاز و کنایه و سایر صناعات سخن،متوسل می شوند و یا شاعران و سخنوران برای شکوه سخنان شان از معانی و بیان استفاده می کنند.به دیگر سخن،ادبیات را توانی ست که ادیبان،توانمندش سازند.