اماکن زیارتی و گردشگری

اماکن زیارتی و گردشگری

زیارتگاه خالد نبی

مجموعه زیارتی و گردشگری خالد نبی (ع) که در کلاله جزو مجریان طرح آرامش بهاری و از قطب های فرهنگی و مذهبی در این شهرستان به شمار می‌رود.


معرفی خالدنبی و شرح زندگی ایشان
یکی از پیغمبران عرب بعد از حضرت عیسی خالد نبی غیث بن سنان عبسی بود، که در گفتگوی محاوره‌ای ترکمنان، ایشان را «حالت نبی» می‌گویند.
به نقل از کتاب ناسخ التواریخ، خالد بن سنان (ع) شش هزار و یکصد و بیست و سه سال بعد از به دنیا آمدن حضرت آدم (ع) و در سال 530 میلادی بر تخت نبوت نشته و مردم زمان خود را به شریعت حضرت «اسماعیل ذبیح اله (ع)» می رسد. او در سرزمین عدن که در یمن می باشد، می زیسته است و از قبیله «بنی عبس بغیض» می باشد. از آنجایکه ایشان در زمره پیامبران تبلیغی بدون کتاب و آخرین مبلغ زین مسیح بوده و وظیفه اش ایجاب می کرد که بعنوان مبلغ دینی به همه جا سفر کند و مردم را به پذیرش دین مسیح دعوت کند. در آن زمان در ایران، خسرو انوشیروان پادشاهی می کرد و آیین زرتشت مذهب رسمی اکثر ایرانیان بود.

فاصله زمانی بین ضهور خالدنبی و ولادت خاتم الانبیاء چهل سال است. به عبارت دیگر خالد بن سنان چهل سال پیش از ولادت خاتم الانبیاء به ظهور می رسد. به طوریکه دختر خالد نبی در دوران پیری به خدمت رسول الله (ص) می رسد، و در حضور مبارک پیامبر ایمان می آورد. و پیامبر می فرمایند: « انبه بنی ضیعه اهله» و در حدیت آمده است که پیغمبر به او فرمود: « مرحبا به انبه اخی » ( از اعلام زرکلی ج 1 – ص 284 ) حضرت محمد در مورد دفن و مزار خالد نبی فرموده اند: « ویقال ان قبره بناحیه جرجان علی قله جبل یقال له خدا … » قبر حضرت خالد نبی در ناحیه جرجان بر روی قله کوهی که به آن « قدرت » یا « خدا » (در زبان محلی) قرار دارد و …

در کتاب تفسیر روح البیان قسمت اول صفحه 551 روایتی از قول کلبی نقش شده که طبق آن روایت، مابین پیامبری حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص) چهار نبی تبلیغی بوده که 3 تن از آن انبیاء از بنی اسرائیل و یکی از آنان عرب بوده است که همان خالد بن سنان (ع) می باشد و نقل از کتاب تفسیر روح المعانی قسمت ششم صحفه 104 از نظر تاریخ پیامبری حضرت خالد بن سنان به تحقیق به ثبوت رسیده است و از نظر شهاب همچنین روایت کرده است. عین روایت نقل می شود ( و صحح الشهاب انه من الانبیاء ) ترجمه: شهاب ثابت کرده است که خالد بن سنان از ردیف انبیاء می باشد.
پیامبری وی از نظر شریعت ثابت شده است و همچنین کتاب تفسیر صاوی علی الجلالین قسمت اول سوره مائده صحفه 275 و نیز در حاشیه تفسیر الجلالین کلان در سوره مائده صفحه 97 چنیین می گوید مابین پیامبری عیسی و حضرت محمد چهار نبی بوده است، که سه تن از آنان از بنی اسرائیل و چهارمی خالد بن سنان بوده است، که از طایفه عرب عبسی می باشد. در مورد او حضرت محمد (ص) فرموده است: « نبی ضیعه قومه » و به نقل از تفسیر روح البیان قسمت سوم صفحه 241 سوره یاسین خالد بن سنان (ع) عرب و از طایفه بنی عبسی و از جانب خداوند برای هدایت قومش فرستاده می شود . و مابین پیامبری حضرت عیسی و حضرت محمد (ص) بوده و قبر آن حضرت در ناحیه جرجان (جرجان زمین) در قله کوهی می باشد. عین متن روح البیان چنین است: « علی قله جبل فی ناحیه جرجان»
مولف تاریخ گزیده آورده است: خالد بن سنان العبسی معاصر انوشیروان عادل بوده و دعوت دین مسیح می کرد، و در زمین بنی غطغان، در آن وقت آنجا آتشی از زمین برآمدی، هر که در آن نزدیک بگذشتی او را بسوختی. بعضی از اعراب آن آتش را به خدایی می پرستیدند. خالد باده آن را منع کرد، و ایشان را به دین عیسی خواند. او را گفتند : تو آن آتش را دفع کن تا ما دین عیسی قبول کنیم. خالد باده رفیق روی به آتش نهاد. آتش آهنگ ایشان کرد. خالد دره ای داشت، بر آن آتش می زد. رفیقان را گفت تا نعلین بر آن می زدند، بعد از ضرب بسیار آتش بگریخت و به چاهی فرو رفت. خالد از عقب آتش به چاه فرو رفت. بعد از زمانی بیرون آم ، جامه ها از عرق تر شده، اما نسوخته بود. و دیگر آن آتش کس ندید. خالد هر وقت که خواستی باران ببارد، سر به جیب فرو بردی و تا سر بر نیاوردی، باز نیستاد. به وقت وفات وصیت کرد که مرا بر فلان پشته دفن کنید، و بعد از سه روز که شتر دم بریده بر سرگور آید، مرا از گور برآرید تا شما را هر چه تا قیامت خواهد بود حکایت کنم. چون وفات کرد قومش خواستند وصیت او به جای آوردن، اقربای او مانع شدند و گفتند این ننگ بر خود نپسندیم که مرده ما را از گور بر آورند. (تاریخ گزیده صص 68 – 67 )
مرحوم حاج عبدالجلیل آخوند جعفربای از علمای ترکمن صحرا و گنبد کاووس در جزوه ای تحت عنوان «فضیلت نامه خالد نبی» که به زبان ترکمنی نوشته می‌گویند: حضرت خالد نبی که مردم مسلمان ترکمن نسل اندر نسل به زیارت بقعه ایشان مبادرت کرده اند، به شهادت کتب تاریخی، تفاسیر و به خصوص نوشته های ابن شهاب وی یکی از پیامبران الهی بوده است. به اعتقاد مردم مسلمان ترکمن، خالدنبی در بلندترین نقطه کوهی در شرق به خاک سپرده شده و شعرا در اشعارشان از ایشان یاد کرده‌اند.
ملا مسکین قلیچ شاعر ترکمن ( 1226 – 1283 ه.ش) در یکی از اشعارش می گوید: « بلند نیره خالد بن تیاندور » یعنی بر فرازش خالد نبی آرامیده است.
ترکمنان ساکن ترکمن صحرا و گنبد کاووس عمده ترین زائران زیارتگاه خالدنبی بوده و کرامات و معجزات بسیاری را به خالدنبی نسبت می دهند، و در این باره داستان‌ها دارند.
سابقه مطالعات و پژوهش های انجام شده در خصوص مجموعه تاریخی- فرهنگی خالدنبی
مجموعه تاریخی- فرهنگی خالدنبی بعلت کوهستانی بودن و دشواری مسیر دسترسی و دوری راه کمتر مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است. ظاهرا برای نخستین بار در کتاب «یک مسافرت زمستانی از کان استنپتول به تهران» اثر « جیمز فارسر James Farser» از آن گفتگو می شود. این کتاب در سال 1838 منتشر و چاپ شده است.
فارسر در جریان شرح مراسم تدفین ترکمنستان به قبرستان قدیمی گوکلان که بر بالای رودخانه اترک قرار گرفته است، اشاره می کند . او در این کتاب، تصمیم مردم را به انتقال و دفن مردگان خود از سرزمین خویش به مکان خالد نبی که جایگاه تدفین اجداد ایشان است، توضیح می دهد. بنابراین قبرستان خالد نبی همان مکانی می باشد که بوسیله فارسر ذکر شده است.
دیوید استروناخ «David stronach» دومین پژوهشگر خارجی است که این اثر را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد و گزارش از گورستان خالدنبی در مقاله ای بنام «سنگهای ایستاده در ناحیه اترک» در مجله انگلیسی ایران (سال 1981 میلادی) به چاپ می رساند.
بعدها این مکان توسط پژوهشگران ایرانی نظیر آقایان منوچهر ستوده ( کتاب از آستارا تا استرآباد، جلد 5)، رجبعلی لباف خانیکی (مقاله سنگ افراشته مزارات با خزر، مجله اثر شماره 18 و 19 سال 68 ) و شهریار عدل مورد مطاله قرار می گیرد. تا اینکه در سال 80 گورستان خالد نبی و مجموعه های وابسطه به آن توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان در فهرست آثار ملی کشور ثبت رسانیده می شود این گزارش حاصل بررسی و تحقیق در گزارش های پژوهشگران یاد شده و مطالعه و پژوهش دقیق ( کتابخانه ای ومیدانی ) نگارنده از دیدگاه های باستان شناسی، تاریخی و مردم شناسی است.

بررسی از نظر گردشگری:
مجموعه زیارتی و گردشگری خالد نبی (ع) که در کلاله جزو مجریان طرح آرامش بهاری و از قطب های فرهنگی و مذهبی در این شهرستان به شمار می رود.
این زیارتگاه در یک منطقه کوهستانی و در فاصله ۹۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس و ۵۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان کلاله و شش کیلومتری روستای گچی سو – نزدیک آی تمر از توابع بخش مراوه تپه و بر فراز قله کوه گوگجه داغ واقع شده است.
در نزدیکی و پایین تر از بقعه خالد نبی، بقعه های عالم بابا و چوپان عطا و دره ای بنام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار دارند.
براساس برخی آمارها هر سال ‪ ۷۰‬تا ‪ ۸۰‬هزار زائر و گردشگر داخلی و همچنین ‪ ۲۰‬گروه گردشگر و محقق خارجی از این زیارتگاه دیدن می‌کنند.
درحاشیه بنای خالد نبی گورستان عظیمی بر روی تپه ماهور اطراف وجود دارد که همگی دارای سنگ مزارهای ایستاده هستند که از نظر فرم وتزئینات با دیگر سنگ مزارهای شناخته شده در منطقه متفاوت است.
در این گورستان بیش از ‪ ۶۰۰‬سنگ مزار ایستاده تا ارتفاع حداکثر دو متر دیده می‌شود.

بر اساس این گزارش درسال ‪ ۸۰‬گورستان خالد نبی و مجموعه‌های وابسته به آن توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
زیارتگاه خالد نبی به صورت بنایی مسقف باپلان چهارضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی است که در ورودی بقعه دارای قوس هلالی و پنجره‌ها و در ورودی فلزی ساده است که هیچ کتیبه یا نقش تزیینی در آن دیده نمی‌شود.
سقف آرامگاه از بیرون گنبدی مدور سبزرنگ است و داخل بقعه فقط قبری ساده به شکل قبرهای پشته‌ای به ارتفاع حدود ‪ ۱/۵‬متر دیده می‌شود که فاقد کتیبه تاریخی است، همچنین سقف بقعه بر روی دو ستون فلزی استوار شده است.
در داخلی زیارتگاه نیز بر روی قبر پارچه سفیدی کشیده شده که روی آن نوار و تکه پارچه‌های رنگی به صورت افقی دوخته شده است.
در نزد ترکمنها سنتی وجود دارد که براساس آن، زمانی که فرد جوان تازه ازدواج کرده، فوت شود برای وی علاوه بر سنگ مزار نماد خاصی از پارچه‌های سفید که بر روی آن نوارهای رنگی دوخته شده قرار می‌دهند.
در اطراف بقعه خالد نبی همچنین تعدادی اتاق و زائرسرا برای اقامت و استراحت زائران و یک باب مسجد و تعدادی سرویس بهداشتی و آب انبار ساخته شده است.
ترکمنها به این آب انبارها لاری می‌گویند، آب آن از باران تامین و به وسیله شیروانی و لوله‌ها به داخل مخزن هدایت می‌شود.
یکی دیگر از بخشهای این مجموعه بقعه عالم بابا با بنایی ساده و چهار ضلعی است که در هر ضلع آن یک پنجره وجود دارد که پنجره ضلع جنوبی آن تبدیل به مدخل ورودی به اتاق هلالی است.
سقف و گنبد بقعه عالم بابا به صورت نوک تیز و شش ضلعی درمرکز سقف ساخته شده‌است و در داخل آن فقط صورت قبری ساده بدون کتیبه دیده می‌شود.

کمی دورتر از زیارتگاه خالد نبی و بر سر قله هزار دره شمالی بقعه چوپان آتا(عطا) وجود دارد که به صورت بنایی ساده، مسقف با پلان چهار ضلعی ساخته شده وهر ضلع آن یک پنجره با قوس هلالی دارد که پنجره شمالی تبدیل به مدخل شده و گنبد بقعه فلزی به صورت نوک تیز شش ضلعی در مرکز سقف ساخته شده و دارای کمربندی است.
در روایات آمده است که چوپان آتا یکی از اولیای گمنام یایکی از همراهان یا خادمان حضرت خالدنبی بوده‌است.
از سوی دیگر در گورستان خالد نبی سنگ مزارهای ایستاده به سه شکل استوانه‌ای بلند، صلیبی شکل و یا بصورت نیم کره و نیز به شکل قوچ ساخته شده‌است و بر اساس یافته‌ها قدمت مجموعه تاریخی فرهنگی خالد نبی به سده‌های ‪ ۶‬تا ‪۸‬ هجری قمری می‌رسد.
همچنین در مجاورت زیارتگاه خالد نبی چشمه آبی وجود دارد که بیشتر در فصل بهار جریان دارد که به اعتقاد زائرین آب این چشمه شفابخش است.

شهرستان کلاله در شرقی‌ترین نقطه استان گلستان واقع شده است و با چهار- هزار و ‪ ۹۶۲‬کیلومترمربع وسعت جمعیتی حدود ‪ ۱۶۰‬هزار نفر دارد.