معرفی کتاب: در میان ترکمن‌ها / گزارش هفت‌سفر‌نامه

medeniyet1393/05/25

0 272

کتاب «درمیان ترکمن‌ها » (گزارش هفت سفرنامه) نوشته: آنادردی کریمی منتشر شد.
مارقوش ترکمن صحرا: خواننده با مطالعه سفرنامه‌ها با اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، تجاری، مذهبی جوامع مختلف آشنا می‌شود. علاوه بر آن در سفرنامه‌ها مطالب فراوانی درباره آداب و رسوم، عقاید، باورها، طرز پوشش، غذاها، صنایع دستی، مراسم عروسی و عزاداری و… وجود دارد که معمولاً این مطالب را در کتاب‌های تاریخی آن دوره کمتر می‌توان مشاهده کرد.
بی‌تردید اگر سفرنامه‌های مختلف دوران قاجار نمی‌بود، آگاهی‌های ما درباره تاریخ ایران، بویژه تاریخ اجتماعی ایران این دوران بسیار ناقص بود. چون در منابع دوران‌های مختلف، منجمله دوران قاجار، نویسندگان به موضوعات کلی پرداخته‌اند و کمتر می‌توان در آثار آنان مطالبی دربارة موضوعات ذکر شده یافت. گذشته از آن، بسیاری از آثار دولتی دوران قاجار، خالی از بغض و کینه و تحریف نسبت به اقلیت‌های قومی، منجمله ترکمن‌ها نیست. هر چند برخی از سفرنامه‌ها نیز بی تأثیر از این نوع نگرش نیستند ولی سفرنامه‌های فراوانی وجود دارد که نگرش و قضاوت منصفانه‌‌ای درباره مردم ایران منجمله ترکمن‌ها ارائه داده‌اند.

در این کتاب، دیدگاه‌های هفت سفرنامه‌نویس دوران قاجار از هفت ملیّت مختلف درباره‌ی ترکمن‌ها گزارش شده است. دو سفرنامه از هفت سفرنامه نسخه خطی است و سه سفرنامه دیگر تا آن‌جا که نگارنده اطلاع دارد تا به حال ترجمه نشده‌اند. البته محمدعلی جمال‌زاده بخش‌هایی از« سفرنامه بلوک ویل» را ترجمه کرده است که در مجله نگین سال 1349 چاپ شده‌است که امروزه بسیار نایاب است.
همان‌طور که ذکر شد نگاه و قضاوت همه سفرنامه‌نویسان یکسان نیست. برخی از آنان از ترکمن‌ها تعریف و تمجید کرده‌اند و برخی دیگر انتقاد. عده‌ای منصفانه نوشته‌اند و عده‌ای همراه با غرض و تعصب. تنی چند نیز چون مورخی بی‌طرف موارد مثبت و منفی را با هم آورده‌اند.
در این کتاب از ذکر مطالبی که جنبه‌ی توهین آشکار داشت و باعث خدشه‌دار شدن احساسات قومی و مذهبی می‌شد، خودداری‌شده‌است، اما با این وجود برای آن که خوانندگان گرامی با مواردی از دیدگاه‌های غرض‌آلود سفرنامه‌نویس‌ها آشنا شوند، به ناچار مواردی هم ذکر شده‌است.

فهرست هفت سفرنامه
1- سفرنامه فریزر معروف به سفرزمستانی، جیمزبیلی فریزر(انگلیسی).
2- تورکمن‌لر آراسیندا [درمیان ترکمن‌ها]، هنری‌ دوکولیبوف بلوک ویل (فرانسوی).
3- سفرنامه خیوق (خیوه)، مک گاهان (آمریکایی).
4- استانبول‌دان اورتا آسیایا سیاحت، محمت [محمد] امین افندی (ترک).
5- جنگ در ترکستان، سفراسکوبلف از سنه 1880 الی سنه 1881 (روس).
6-ماوراءالنهرده‌ سیاحت، موحاممد [محمد] ظاهیربیگی (تاتار).
7-سفرنامه‌ تحف‌ بخارا، میرزا سراج‌الدین‌حاجی میرزاعبدالرئوف (اهل بخارا).

خواننده محترم بامطالعه کتاب درمیان ترکمن‌ها (گزارش هفت سفرنامه) بامطالب مختلف درباره مناطق ترکمن‌نشین، وضعیت جغرافیایی، آب وهوا وویژگی‌های اقلیمی این مناطق ،قبایل وطوایف ترکمن
،آداب ورسوم ترکمن ،مراسم عزاداری ، عروسی،سرگرمی‌ها، ویژگی‌های اخلاقی وسیمای مردان وزنان ترکمن، آلاچیق،پوشاک،باغشی‌ها، اسب ترکمن،مهارت ترکمن‌هادرامورنظامی ،روابط ترکمن‌هاباهمسایگانش چون ایران، روسیه،بخارا، خیوه وبویژه جنایت‌هاوظلم وستم روس‌هاو…آشناخواهدشد.
مطالب کوتاهی ازصفحات کتاب درادامه ذکر می‌شود:بلوک ویل فرانسوی که 14ماه درمیان ترکمن‌هابوده استدرموارد مختلف به ستایش آنان می‌پردازد.درباره ویژگی‌های اخلاقی و شخصیت ترکمن‌ها چنین توضیح می‌دهد که ترکمن‌ها هرچند در نگاه اول مغرور، جدی و خشن به نظر می‌رسند ولی در حقیقت آنان انسان‌های سرزنده، بی‌غم و‌ غصه و گاهی پرشور و پرنشاط هستند. در چنین لحظاتی یک شخص ترکمن پول و یغماگری را فراموش می‌کند و فردی سخاوتمند، دست و دلباز می‌شود. ترکمن‌ها قومی جسور و خردمند هستند. اگر میان خودشان مشکل و اختلافی پیش آید که به تفاهم نرسند؛ نظر و حکم آق ساقال‌ها و یا قاضی‌ها را می‌پذیرند.
ترکمن‌ها در هر حال درستی، صمیمیت وصداقت را بسیار تحسین می‌کنند. آنان ضرب‌المثلی دارند: «بر خلاف زبان اروپایی که تا کمر می‌رسد، زبان ترکمن تا ریشش است.» با این ضرب‌المثل می‌خواهند این مطلب را بفهمانند که سخنان اروپایی‌ها، نصف به نصف جعلی و دروغ است، اما در گفتار خودشان حقیقت و صمیمیت وجود دارد.
مک گاهان خبرنگار امریکایی دربخش «دربیان قتل عام کردن روس‌هاطایفه یموت را»ضمن گزارش رفتارظالمانه وستمگرانه روس‌هاباترکمن‌های یموت خیوه درباره شجاعت ومقاومت ترکمن‌ها چنین می‌نویسد: با این که تراکمه غیر از شمشیر و چوب و داس و تفنگ‌های فتیله‌دار سلاحی نداشتند، باز در مقابل روس‌ها مدتی ایستادگی کرده، مردانه جنگیدند، چنان که مردان تراکمه می‌جنگیدند، زنان نیز در مقابله کوتاهی نمی‌نمودند، حتی از یک طرف خودشان را ستر کرده، از طرف دیگر جگر پاره‌های خودشان را در بغل محافظت نموده به شمشیرهای وحشیان قزاقان وجود خودشان را سپر کرده، می‌جنگیدند. بعضی از زنان را دیدم که در یک بغل بچۀ خود را گرفته و شمشیر بدست به قزاقان هجوم می‌بردند. از آن جمله یکی وجود خود را محض محافظت بچه‌اش در پیش شمشیر قزاقی سپر کرده، جدّ و جهد می‌نمود که بچه‌اش کشته نشود. عاقبت آن خائن بی‌انصاف طوری کرد که به یک ضربت بچه‌اش را دو نیمه نمود. خون آن معصوم که لباس مادر بیچاره‌اش را ملمّع کرد، مادر بیچاره نعش بچه را دور انداخته، مثل شیر شرزه به آن غدار هجوم کرده، اورا از اسب انداخته، در دو ضربت خنجر به درک فرستاد. اما افسوس که یکی از قزاقان از دور دیده، با گلوله این شیر ماده را از پا درآورد.
محمد ظاهیربیگی سفرنامه‌نویس تاتار (1902 -1870) درباره زنان ترکمن چنین نظرمی‌دهد: زنان ترکمن مثل زنان دیگر سرزمین‌های اسلامی نیستند. آنان در مجلس مردان نیز حضور دارند. صورتشان پوشیده نیست. در خانه ترکمن، فعال‌ترین عضو، زن ترکمن است. گلیم زنان ترکمن، در سراسر ترکستان، ایران، روسیه، فرنگستان، بسیار مورد پسند می‌باشد. یک زن معمولی در میان ترکمنان، گلیمی را که قیمت آن نزدیک هزار روبل است به بازار عرضه می کند. بافتنی هایی را که کارخانه‌های اروپا از بافتن آن عاجز هستند، زن ترکمن با دست می‌بافد.
زنان ترکمن در هر امری با مردان مساوی و با آنان رفیق هستند. زنان در کارهای عمومی و مشاوره‌ها شرکت می‌کنند. اگر در عالم صحرانشینی، یک کار بزرگ و مهم پیش بیاید و به رأی و مشورت جمع نیاز پیدا شود و برای حل و بررسی آن، جلسه‌ای تشکیل شود، نیمی از افراد جلسه، زنان ترکمن خواهند بود. در آن جلسه، نظر و رأی زنان، برابر و مساوی با رأی و نظر مردان در نظر گرفته می‌شود. این حالت البته ناشی از زندگی در هوای آزاد دنیای بدویت می‌باشد.
زنان ترکمن در زیبایی مانند زنان ترک هستند.آنان حجاب ندارند.[منظور صورت‌ آنان پوشیده نیست] و آزاد می‌گردند. با مردان هم‌نشین می‌شوند ولی در کمال ادب و متانت زندگی می‌کنند…