جواهرات نقره، زینت زنان ترکمنستان

مارقوش به نقل از آسیای میانه آنلاین:

هر کس برای اولین بار به ترکمنستان سفر می کند، جاذبه های منحصر به فرد این کشور نظرش را به خود جلب خواهد کرد. بیش از همه، زنان ترکمنستان با لباس ملی سنتی و جواهرات منحصر به فرد خود، ظاهری متمایز به این کشور می بخشند. نکته شگفت انگیز آن است که سبک لباس زنان و مردان این کشور که در سال های دور ریشه دارد، آنقدر با زندگی روزمره و آب و هوای آن تناسب دارد که طی قرن ها به سختی تغییری در آن رخ داده است.

زنان ترکمن به طور سنتی لباس هایی از جنس ابریشم دستباف می پوشیدند. آنها پارچه ها و اجناس مختلفی تولید می کردند. اورازتاک ساپارمامدوف از روستای نوخور از پارچه هایی با ظاهری جذاب و فوق العاده به نام «قرمزی دانلیک»، «سوسنی»، و «ساراتخته» سخن می گوید. اما پوشش عادی زنان، لباس راسته ای از جنس ابریشم «کتنی» است. این پارچه که به وسیله یک دستگاه ساده پارچه بافی به نام «تارا» بافته می شد، اکنون نیز به همین طریق بافته می شود. عرض 40-30 سانتی متری این پارچه طرح لباس را تعیین می کند. لباس های کتنی حاشیه ای طلایی رنگ دارند که با دوخته شدن تکه های پارچه به یک دیگر به سمت بیرون قرار گرفته و به این نحو درزهای لباس را برجسته می سازد. لبه دوزی ها، به سردست ها و یقۀ هفت لباس جلوه ای خاص می بخشد.

جواهرات نقره، مانند لبه دوزی ها، به عنوان بخش مکمل لباس ملی ترکمن، در تمام طول زندگی همراه زن ترکمن بوده است. به ویژه عروس های جوان، جواهرات فراوان و متنوعی به تن می کردند. بیشترین و پیچیده ترین جواهرات، مجموعه جواهرات عروسی بود که عروس های جوان تا تولد اولین فرزند خود، آنها را با خود داشتند. براساس افسانه ها، سابقاً جواهرات زنان ترکمن آنقدر زیاد بود که آنها به سختی می توانستند سر خود را زیر بار آن بچرخانند و قادر نبودند بدون کمک دیگران راه بروند.

کارشناسان معتقدند که تزئینات بسیار زیاد لباس ملی ترکمن همراه با اقلامی از جواهرات، دست کم از 2000 سال قبل در این بخش از دنیا متداول بوده است. این مسئله را می توان در مجسمه های کوچک سفالی از الهه های مارجیانا (قرن اول پیش از میلاد) مشاهده کرد. در این مجسمه ها، تعداد زیادی از آویزها و روسری ها – شبیه به آنچه که امروز وجود دارد – به چشم می خورد. زینت آلات بسیار زیاد روی سر، مخصوص ترکمن ها است و تقریباً مهمترین بخش لباس می باشد. در این زینت آلات از روسری ها و کلاه های لبه دوزی شده ( ویژۀ کودکان) و مجموعۀ بزرگی از جواهرات استفاده می شود که حاوی معنی خاصی بوده و کارکرد مفیدتری دارند و به عنوان وسیله ای برای نگهداری روسری و سنجاق ها مورد استفاده قرار می گیرند.

به ویژه لباس عروس های جوان جذابیت بیشتری دارند. ازدواج مهمترین رویداد زندگی آنهاست و این ارزش و اهمیت احساسی در خود لباس و همچنین در رنگ پارچه ها و طرح جوراب های لبه دوزی شده و البته مجموعه جواهرات منعکس می باشد. در روز مراسم، عروس لباسی از ابریشم کتنی قرمز با نوارهای طلایی و گل و بوته هایی در دور یقه، می پوشد. او روی این لباس نیز ردای بلند چابات به تن می کند که آن نیز از پارچه ابریشم بوده و یک نوار باریک طلایی رنگ روی آن دوخته می شود. آستین ها و یقه، برش های حاشیه و کناره آن با نقش و نگارهایی با طرح گل، بسیار برازنده و زیبا به نام گل کشت حاشیه دوزی می شود.

یک قبۀ نقره ای کوچک نوک تیز به نام گاپ بای روی شال یا کلاه لبه دوزی شده، دوخته می شود. قرص های نقره ای با تعداد زیادی آویز به اطراف قبه آویخته می شود. آویزهایی به شکل قرصی بزرگ به نام «چیک لیکز» نیز از اطراف گاپ بای روی شقیقه ها آویخته می شود.

گردن و سینه عروس با «گالیاکا» (دقیقا به معنی گل زیر یقه) تزئین می شود که این زیور حتی امروز هم یکی از متداول ترین زینت آلات روی سینه زنان ترکمن می باشد. شیارهای ظریف دور سکه های گرد نقره ای طلایی مانند دسته ای از زنان به نظر می رسد که پرتوهایی بر تارک آن جای گرفته و از مرکز لوح خورشید مانندی می درخشند. گویی از روی سینۀ ردای چابات، سکه هایی فرو می ریزد. این سکه ها «چاپراز – چانگا» نام دارد و یک ردیف لوح است که روی کمر با قرص های مروارید مانندی به اندازه کمر تمام می شود.

یک ردای باز به نام « کورت» روی گاپ بای می پوشند. این ردا، به عنوان لباس رو، زمانی در میان زنان ترکمن بسیار متداول بوده است. اما امروزه تنها در مناسبت های خاص مورد استفاده قرار می گیرد. «کورت» عروس از ابریشم قرمز دوخته می شود و دورتا دور آن لبه دوزی دارد. تمام لبه دوزی های لباس عروس با دست انجام می شود. (الزامی بودن) تصویر گل ها روی پوشش سر احتمالاً به آئین باروری و حاصلخیزی مربوط بوده و نماد آرزوی سلامتی، ثروت و تولد فرزندان می باشد.

«آسیک» زیور دیگری است که زنان آن را روی گیسوان خود می اندازند و مادر داماد به هنگام عروسی آن را به عروس می دهد و عروس هنگامی که برای مادر شدن آماده می شود تا زمانی که اولین فرزند پسر وی متولد شود، آن را می پوشد.

عروس، خشک، جدی، اصیل و محجوب است. این ویژگی ها، چگونگی بزرگ شدن و پرورش او را نشان می دهد و به این نحو این لباس مجلل و گرانبها که برای نسل ها حفظ شده به او پیشکش می شود. در همان زمان صدای جرینگ جرینگ زیری که به سختی شنیده می شود، گام های سبک عروس را همراهی می کند.

بیشتر زیورآلات و آرایه های ترکمن، با وجود این که برای استفاده هر روزه در نظر گرفته شده، اما آیینی و پراهمیت به نظر می رسد. امانمورات امانف، جواهر فروش سرشناس و عضو اتحادیه هنرمندان ترکمنستان اعتقاد دارد اعصار پرآشوب و نا آرام تغییرات ویژه خود را در طرح های جواهرات ایجاد کرده است اما این تغییرات همواره جذاب نیستند.

وی توضیح می دهد که باید قبول کنیم گرایش اصلی در مجموعه های امروزی جواهرات، درهم تنیدگی هر چه بیشتر زیورآلات سینه می باشد که از قسمت های متحرک مرتبط با هم ساخته می شوند. شکل کلی «گولیکا» ی سنتی و سایر اقلام حفظ می شود اما با استفاده از تزئینات جدیدی که ریشه در قرن ها سنت دارد، و آویزهای الزامی «شلپ» آنها را سبک تر می سازند. خصوصیت بارز کارهای امروزی آن است که عوامل خانوادگی و قومی در آنها کمرنگ تر شده و انواع مختلف تزئینات در لباس ها با هم آمیخته می شود.

(آسیق)

زیوری که روی گیسوان بافته می‌اندازند.

(قوپبا)

یک روسری و حجاب مخصوص دختران جوان ترکمن و تازه عروس

(گول یاقا)

زیوری خورشید مانند برای یقه زنان ترکمن

مارقوش ترکمن صحرا

گردآوری و تنظیم : یاشار نیازی