تاریخچه اسب ترکمن (۶)

نقش اسب در ترکمنستان:

برچسب‌ها بر روی لباس رسمی نیروهای مسلح دولت مستقل ترکمنستان، تصویر یک اسب آخال تکه به چشم می خورد. این تصویر ممکن است برای بعضی ها عجیب به نظر برسد. با وجود این، با توجه به این واقعیت که در کشور ترکمنستان، اسب ارزشی فراتر از یک حیوان دارد، دیگر کسی نباید از دیدن این تصویر تعجب کند.

مردم ترکمن در تعریف ارزش‌های اصلی تاریخ کشورشان می‌گویند: «آب، حیات یک ترکمن است، فرش روح اوست و اسب، بال‌های او.» بنابراین عجیب نیست که تمامی زندگی و حیات هر روزۀ این مردم ایلیاتی جدا از اسب‌هایشان نباشد. ولی در حالی که برای سایر مردم داشتن یک گلۀ بزرگ اسب مایۀ افتخار است، برای یک فرد ترکمن داشتن یک نریان با ارزش، کافی است تا صاحب احترام و شهرت فراوان شود.

این ضرب المثل، نشان دهندۀ جایگاه اسب در زندگی ترکمن‌ها است:

«صبح ها پس از بیدار شدن اول به پدرت سلام کن و بعد به اسبت.»

برای ترکمن‌ها، اسب تقریبا مانند یکی از اعضای خانواده است. اسب می‌تواند مسافت‌های طولانی را بدون آب و غذا دوام بیاورد و به همین دلیل اسب نخستین یار سوارکار در صحرا محسوب می‌شود.
چه در جنگ و چه در سفرهای طولانی، نژاد آخال تکه واقعا شایستۀ شهرت خود است. وفاداری این اسب به صاحبش بی نظیر است. اسب‌های مسابقۀ نژاد آخال تکه از دیرباز با زیبایی و شکوه بی‌همتا و سرعت و توان خود موجب حیرت همگان گشته‌اند. به اعتقاد اوگاندوجیف، تاریخ نگار مشهور ترکمن، ریشۀ نژاد آخال تکه به دوران باستان بر می‌گردد. هردوت فیلسوف مشهور یونان در دوران باستان که در قرن پنجم پیش از میلاد می‌زیست، در اثر خود به نام «اسب‌های شگفت انگیز نیسیسک» به اسبی اشاره می‌کند که با سایر نژادهای اسب تفاوت دارد. او این اسب‌ها را به خاطر ویژگی‌های غیر معمول و نژاد خالصشان مورد تحسین قرار می‌دهد.
توصیف‌های به کار رفته در مورد این اسب‌ها با ویژگی‌های نژاد آخال تکه تطبیق می‌کند. طبق نوشته‌های او، در دوران باستان علاوه بر ساکس، خوارزم و پارفیانامس، قبایل ماساج نیز بخشی از دولت هخامنشیان (عمدتا در محل امروزی ترکمنستان) را تشکیل داده بودند. آنها نژاد خوبی از اسب را پرورش دادند که بعدها نیسیسک نامیده شد.
شهرت این «اسب‌های آسمانی» به دلیل تلفیق حرکات باشکوه، زیبایی، سبکی و توانایی در جنب و جوش فراتر از سرزمینشان بود. این اسب‌ها نه تنها مایۀ مباهات ترکمن‌ها بودند، بلکه سهمی بسیار مهم در نحوۀ زندگی آنها داشتند.
امروزه در ترکمنستان با دقت و توجه بسیار از اسب‌های آخال تکه مراقبت می‌شود. در سال ۲۰۰۴، برای نخستین بار در تاریخ این کشور، یک مجموعۀ منحصر به فرد به بهره‌برداری رسید. این مجموعه، یک مزرعۀ جدید مخصوص پرورش اسب است که در زمینی به وسعت ۵۰ هکتار، در یک محل بسیار خوب در جنوب عشق آباد و در دامنۀ کوه کاپتداگ واقع شده است. بیش از ۴۰۰۰ نفر از علاقمندان به مسابقه‌های اسب‌دوانی می‌توانند از حضور در میدان اسب‌دوانی این مجموعه لذت ببرند. با توجه به سن اسبِ آخال تکه، مسابقه ها در مسافت های مختلف برگزار می‌شوند.

در حال حاضر، ۲۸۴ اسب آخال تکه در اصطبل هایی تمیز و روشن که مجهز به سیستم کنترل هوا می باشند، زندگی می‌کنند. بیش از ۱۰۰ نفر، از این اسب‌ها نگهداری می‌کنند. نمی‌توان توقعی غیر از این هم داشت؛ چرا که تمام این اسب‌ها از بهترین‌های این نژاد محسوب می شوند. ممکن است کارگری به دلیل بد رفتاری با اسب‌ها شغل خود را از دست بدهد. این مسأله یکی از قوانینی است که پیش از استخدام از سوی کارگران پذیرفته می‌شود.
اسب‌های آخال تکه را روزی دو بار تمرین می‌دهند. تمرین «حرفه‌ای» اسب‌های اصیل به این معنا است که آنها هر کدام تخصص خاص خود را دارند، مثلا مسابقه، رقابت، ماراتن و یا حرکات نمایشی. سوارکاران مجربی مانند گوانچ آقامرادف، دوردی مراد کاکایف، تولی مراد بابایف و سایر اساتید این رشته تمرین دادن این اسب‌ها را بر عهده دارند.
متوسط طول عمر یک اسب آخال تکه در صورتی که خوب از آن نگهداری شود، ۲۵ تا ۳۰سال است. غذا دادن به اسب‌های اصیل همیشه با دقت فراوان صورت می‌گیرد. گزارش‌های سفر انجمن جغرافیای انگلستان حاکی از آن است که ترکمن‌ها غذای هر اسب را به طور جداگانه تهیه می‌کنند و هیچگاه باقیماندۀ غذای انسان‌ها را به اسب‌ها نمی‌دهند. در مجموعۀ جدید نگهداری از اسب‌ها، جیرۀ روزانۀ اسب‌ها شامل شبدر، جو، هویج، خربزه، قند، تخم مرغ خام، روغن ماهی، علوفۀ ترکیبی، پودر ماهی و استخوان‌های ماهی پودر شدۀ سرشار از کلسیم و فسفر می‌باشد. این غذای مکمل با ارزش از سوی انجمن دولتی ترکمن بالیک برای اسب‌های مسابقه فرستاده می‌شود.
یک تیم متشکل از پنج دامپزشک، مراقب سلامتی اسب‌های آخال تکه است. یک درمانگاه چند بخشی ویژه شامل آخرین تجهیزات علمی و فنی نیز احداث شده است. برای این بیماران چهار پا یک اتاق معاینه همراه با تجهیزات جراحی تعبیه شده است. خوشبختانه تاکنون از این تجهیزات جراحی استفاده نشده است، ولی به گفتۀ سوارکاران ممکن است در آینده لازم شود.
یک ویژگی خاص یعنی منبع ژن آخال تکه، از نریان‌های فعال گرفته می‌شود. امروزه ۱۷ گونۀ مختلف از این اسب های مسابقه وجود دارد و تاریخچۀ نسل هر یک از آنها با دقت ثبت و ضبط می شود. کارشناسان پرورش اسب در کمیتۀ انجمن دولتی آلتاری ترکمن ها با دقت شجره نامۀ این گونه ها را تحت نظر دارند. نریان ها تا شش ماهگی در محوطه هایی وسیع در کنار مادرشان زندگی می کنند و پس از آن، این نسل در حال رشد به محل هایی جداگانه منتقل می شوند تا با تمام تلاش و دقت ممکن از آنها نگهداری شود.
افراد شاغل در آزمایشگاه مصونیت ژنتیکی این مجموعه، تحت هدایت نورمحمد آقالیف، دانشجوی دکترای علوم بیولوژیک، مواظب خالص ماندن نژاد اسب های اصیل هستند. تصمیم های مربوط به گونه های مختلف از طریق آزمایش دی ان ای صورت می گیرد.
در سن یک سالگی دوران بازی اسب ها به پایان می رسد. در همین سن است که اسب های آخال تکه توانایی خود در سرعت و مقاومت را که به خاطر آن در دنیا معروف شده اند، به دست می آورند.
کاکا مراد آقامرادوف، سرمربی سوارکاران، می گوید: «هزاران سال تلاش در دل فرهنگ ملی، نه تنها این اسب های مسابقه، بلکه مربیان آنها را نیز پرورانده است. اسب های آخال تکۀ قهرمان به خاطر مهارتشان در تمام جهان شناخته شده اند.»

منابع و پانوشت‌ها:
کوه‌های آلتایی: ( به روسی : Алтай Altay، به مغولی : Алтай، به چینی : 阿尔泰山脉 ) نام رشته‌کوهی است در آسیای مرکزی و بین کشورهای مغولستان، روسیه، چین و قزاقستان واقع است و سرچشمه رودهای ایرتیش و اوبی است. از باخترِ دشت سیبری ( ْ۸۱ طول شرقی) به سوی جنوب خاوری به سمت دشت گویی ( ْ۱۰۶ طول شرقی) و از حوضه رود ایرتیش و دزونگاری (زونگاری) تا کوه‌های سایان کشیده شده و بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر درازا دارد . بعضی نام آلتای را، که نخستین‌بار در دوران قالموق آمده است، به واژه مغولی آلتان (طلا) مربوط دانسته‌اند، ولی این نکته هنوز ثابت نشده‌است.[۱

آلتای جای بی نظیری است که طبیعت خلق کرده است. توریست های اروپایی که با گذشت هر سال توجه بیشتری به این جا می کنند، آن را « سوئیس سیبری» می نامند.
آلتای، مرتفع ترین منطقه کوهستانی سیبری است که از شمال – غرب به جنوب – شرق به طول بیش از دو هزار کیلومتر کشیده شده است. در این منطقه تقریباً هیچگونه کارخانه صنعتی وجود ندارد.
هر توریستی می تواند چیزی دلخواه خود در آنجا پیدا کند. دوستداران طبیعت می توانند در جنگل های کاج گردش کنند و به نظاره دشت های بیکران بایستند و دوستداران گردش های خطرناک می توانند بر رودخانه های خروشان قایقرانی کنند و یا به بیابان گردی بروند و برای دوستداران کوهنوردی، همه چیز مهیاست. علاقمندان به قوم شناسی می توانند آداب و رسوم مردم بومی آلتای را مورد مطالعه قرار بدهند و با آنها آشنا بشوند.
مرتفع ترین قله سیبری – کوه « بلوخا» بیش از ۴۵۰۰ متر از سطح دریا در آنجا قرار دارد. هر چند صعود به قله اورست بمراتب دشوار تر است، اما صعود به قله « بلوخا» نیز در بین کوهنوردان یک دستاورد خود ویژه به حساب می آید.
آب رودهای آلتای، پاک ترین آبهای روسیه به حساب می آید. نهرهای کوچکی که از کوهها جاری می شوند به رودهایی مبدل می شوند که تعداد زیادی از آنها بمانند آبشاری خوش منظره و زیبا از صخره ها به پایین فرو می ریزند.
رودهای آلتای بهترین سرگرمی را برای دوستداران ورزش های خطرناک آبی فراهم می کند. بزرگترین رود آلتای – «کاتون» نام دارد که سرچشمه آن در کوهپایه « بلوخا» ست. کاتون – شاهرگ آبی آلتای کوهستانی است. ورزش کاران باتجربه با آن خیلی خوب آشنا هستند.
سحرآمیزترین جا در آلتای را فلات « اوکوک» می نامند که این فلات کوهستانی در ارتفاع بیش از ۲۵۰۰ متری از سطح دریا واقع است. از دوران باستان این محل ، یک محل مقدس در بین ساکنان بومی تلقی می شده است.
این محل نه تنها برای دوستداران طبیعت، بلکه باستان شناسان جالب است. در آنجا هزاران قبر و آرامگاه وجود دارد. یک راه صعب العبور ، فلات « اوکوک» را به دنیای خارج پیوند می دهد. توریست ها با اتومبیل می توانند از طریق جاده « چویسکوم» تا ایستگاه های کوهستانی بروند. اما قسمت بعدی این مسیر به سمت جنوب را می توان فقط با خودروهای ویژه طی کرد.
البته استراحت در آلتای کوهستانی بیشتر به درد توریست هایی می خورد که از ماجراجویی نمی ترسند و دوست دارند تعطیلات خود را بطور فعالی بگذرانند. اما آلتای چیزهایی دارد که برای دوستداران استراحت آرام به توریست ها پیشنهاد کند. در این اواخر استراحتگاه ها و هتل های زیادی در آنجا ساخته شده است. همچنین معتقدند که آب آنجا از خصوصیت درمانی و شفا بخشی برخوردار است. در نقاط کوهستانی آلتای، انواع دانه ها و گیاهان جنگلی رشد می کنند که از خصوصیات درمانی برخوردارند.
در زبان روسی از ترکیب لغوی – کوههای طلایی استفاده می کنند که به معنای ثروت بی حد و مرز ، سعادت و شکوفایی غیر قابل تصور است. کوههای طلایی آلتای واقعاً هم گنجینه ثروت های طبیعی است که هر کس که با آن تماس یابد، خود را فوق العاده خوشبخت احساس خواهد کرد.

۱ – تبارنامه ی اسب ترکمن ، نشر انجمن سلطنتی اسب ، ۱۳۵۵ ، صفحات ۱۹ و ۴
۲ – همان ماخذ ، صفحه ۱۲ .
۳ – فصلنامه دنیای اسب ، شمارۀ ۱۷ ، زمستان ۱۳۸۷ ، صفحه ۲۵ .
۴- تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن ها – سایت ترکمن
۵- کتاب سیری درتاریخ سیاسی ، اجتماعی ترکمن ها، امین الله گلی ، نشر علم ، ۱۳۶۶٫صص ۱۵۰-۱۶۵۲-کارمیدانی نویسنده درترکمن صحرای ایران .

کلمات کلیدی :
نژادهای اسب – تاریخچه اسب- خصوصیات اسب ترکمن- یموت- آخال تکه- تیره های اسب ترکمن- پوشش اسب- زیور اسب- مسابقات اسبدوانی-
به نقل از سایت مارقوش

گردآوری و تنظیم : یاشار نیازی

منبع:
مارقوش / دایره المعارف ترکمن صحرا
www.margush.ir
telfax: 0172-2221228
tel: 0172-2291449
mob:+98 9392291449

استفاده از مطالب سایت با قید منبع مانعی ندارد.